Η πρώτη ηχητική και άδουσα ταινία
Το 1930, η γνωστή Οπερέτα οι «Απάχηδες των Αθηνών» των Ιωάννη Πρινέα – Νίκου Χατζηαποστόλου, γυρίζεται από τον Δημήτρη Γαζιάδη και την εταιρία Νταγκ Φιλμ ΑΕ (Αδελφών Γαζιάδη), ως «ηχητική και άδουσα», με την πρόωρα χαμένη Μαίρη Σαγιάνου – Κατσέλη και τους Πέτρο Επιτροπάκη, Ιωάννη Πρινέα, Μαρία Μαντινείου, Στέλλα Χριστοφορίδου, Πέτρο Κυριακό και Γιώργο Χριστοφορίδη. Στη ρεκλάμα της εποχής διαφημίζεται ότι στην ταινία εμφανίζονται 500 πρόσωπα. Τη μουσική του Χατζηαποστόλου εκτελεί η βρετανική ορχήστρα ΜΑΛ ΚΙΡΚ. Ο ήχος και η μουσική της ταινίας προέρχεται από πλάκες( δίσκους) ODEON, σύστημα που ήδη στην Αμερική είχε επαλειφθεί.
Η πρώτη προβολή γίνεται στον Κινηματογράφο Αττικόν, τη Δευτέρα 28 Απριλίου 1930.
Οι εφημερίδες αφιερώνουν πολλές στήλες στην ενδιαφέρουσα για την εποχή ταινία. «Μία πρόοδος, ένα βήμα» γράφει ο Τύπος της εποχής. Η κριτικός Ίρις Σκαραβαίου γράφει μεταξύ άλλων στο περιοδικό «Κινηματογραφικός Αστήρ», τεύχος Μαΐου 1930:
«Η ταινία είναι η πρώτη εντόπιος ηχητική. Ως τοιάυτην φυσικά δεν μας ικανοποίησεν. Ομολογούμεν όμως, ότι αποτελεί μίαν καλήν και φιλότιμον προσπάθειαν ιδιαιτέρας όλως σημασίας δια την εντόπιον κινηματογραφική παραγωγήν, δια της οποίας οι Αδελφοί Γαζιάδη μας έδειξαν ότι ημπορούμεν να ακολουθήσωμεν, έστω και αρκετά μακρόθεν τας προοδευτικάς τάσεις της εβδόμης τέχνης…
Η απόδοσις των πολύ καλών εκτελέσεων, της μουσικής υποκρούσεως της ταινίας, υπήρξε άμεμπτος. Η απόδοσις των ασμάτων δεν παρουσίαζε δυστυχώς κανέναν συγχρονισμόν. Και εξηγούμαι. Είδομεν επί της οθόνης τους καλλιτέχνας των οποίων ηκούομεν την φωνήν, πριν ή τελειώσει το άσμα των να ακούεται, με κλεισμένα χείλη ή πίνοντας. Κατόπιν η απόδοσις των λοιπών ήχων, αυτοκινήτου σιδηροδρόμου κ.τ.λ., ήτο κάπως συγκεχυμένη. Αι μειονεξίαι όμως αυταί της ηχητικής πλευράς του φιλμ, κατ’ εμέ τουλάχιστον, είναι συγχωρετέαι…
…Η σκηνοθεσία του κ. Δημήτρη Γαζιάδη παρουσιάζει αξιοσημείωτα προτερήματα. Είναι δηλαδή αρκετά πλούσια, προσεκτική, με περιποιημένα «εσωτερικά», επιμελημένη καθ’ όλην την γραμμήν…
…Από τους ερμηνευτάς ιδιαιτέρως ικανοποιητικοί η κ. Μ. Σαγιάνου – Κατσέλη, ο κ. Π. Επιτροπάκηςκαι ο κ. Ι. Πρινέας. Οι λοιποί καλλιτέχναι, αρκετά καλοί εις τους ρόλους τους.
…Συμπερασματικώς, οι «Απάχηδες», υπόσχονται μιαν εμπορικότατην σταδιοδρομίαν εις την επαρχίαν…
Και τέλος … η μειονεξία της ηχητικής πλευράς της ταινίας, θα έχει το αγαθόν επακόλουθον της εισαγωγής πλήρων τεχνικών εγκαταστάσεων διά την παραγωγήν ηχητικών φιλμ τας οποίας είναι αμφίβολον εάν θ’ απέκτα ο εντόπιος κινηματογράφος, εάν οι αδελφοί Γαζιάδη δεν απετόλμων την κατασκευήν της υπό κρίσης ηχητικής ταινίας.»
Η ταινία, που εθεωρείτο χαμένη, βρέθηκε πρόσφατα στα Αρχεία της Ταινιοθήκης της Γαλλίας. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ανέλαβε εξ ολοκλήρου την αποκατάστασή της, για λογαριασμό της Ταινιοθήκης της Ελλάδας, τόσο την ψηφιοποίηση όσο και την ανασύνθεση της μουσικής που συνόδευε το έργο. Η ανασύνθεση της μουσικής έγινε από τον Γιάννη Τσελίκα, Κέντρο Ελληνικής Μουσικής (Αθήνα). Υπεύθυνη αποκατάστασης ήχου και εικόνας: Ηλέκτρα Βενάκη.
H πρώτη παγκόσμια προβολή της αποκατεστημένης ταινίας, συνοδεία ζωντανής μουσικής, πραγματοποιήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2020, στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Η ταινία προβάλλεται αυτές τις ημέρες -μέχρι τις 10 Ιανουαρίου 2021 – από την Ταινιοθήκη της Ελλάδας, online. tainiothiki.gr.
