ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ (1936 – 1980). «Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ»
Σαν σήμερα, στις 8 Φεβρουαρίου 1980, έφυγε από κοντά μας ο Νίκος Ξυλούρης. Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων θυμάται το κινηματογραφικό ντοκουμέντο, «Τα τραγούδια της φωτιάς».
Το ντοκιμαντέρ «Τα Τραγούδια της φωτιάς» του Νίκου Κούνδουρου, καταγράφει το κλίμα που επικρατούσε στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1974, αμέσως μετά την πτώση της χούντας, με τις μεγάλες συναυλίες στα γήπεδα και τις διαμαρτυρίες – διαδηλώσεις στους δρόμους.
Ήταν Ιούλιος του 1974, όταν η Δημοκρατία επέστρεψε στην Ελλάδα, μετά από τα επτά σκοτεινά χρόνια της δικτατορίας. Οι Έλληνες μπορούσαν και πάλι να εκφραστούν ελεύθερα, να γιορτάσουν και να τραγουδήσουν, να διώξουν από μέσα τους τον πόνο και το φόβο, τα αισθήματα που καταπίεζαν στην ψυχή τους για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η αρχή θα γίνει με τη συναυλία του Γιάννη Μαρκόπουλου, στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Στην ιστορική αυτή συναυλία θα πάρουν μέρος ο Γιώργος Νταλάρας, η Μελίνα Μερκούρη, η Τζένη Καρέζη, ο Μάνος Λοΐζος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, η Μαρίζα Κωχ, ο Σταύρος Παράβας, η Αλέκα Αλιμπέρτη, η Λιζέτα Νικολάου, ο Λάκης Χαλκιάς, ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης και ο Νίκος Ξυλούρης.
Ο λεβέντης από την Κρήτη, Νίκος Ξυλούρης, σ’ εκείνες τις ιστορικές συναυλίες ερμήνευσε μοναδικά τα τραγούδια «Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί» και «Πόσα χρόνια δίσεκτα».
Τον Οκτώβριο του 1974, θα ακολουθήσουν άλλες δύο συναυλίες, στο στάδιο Καραϊσκάκη με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο Νίκος Ξυλούρης θα δώσει κι εκεί το παρόν με τη μυθική δωρική φωνή του. Κυριαρχεί και ξεχωρίζει με τη μοναδική χροιά των φωνητικών του χορδών και τη γεμάτη περηφάνια παρουσία του.
Οι συναυλίες αυτές αποτελούν μεγάλα γεγονότα. Ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος θα φτιάξει το πρώτο ιστορικό του ντοκιμαντέρ, για το οποίο θα γράψει αργότερα: «Το μόνο ντοκιμαντέρ που έχω φτιάξει, μια ταινία συντεθειμένη από φωνές και αιτήματα, όπως αυτά διαμορφώθηκαν στους δρόμους της Αθήνας, αμέσως μετά την παλινόρθωση της Δημοκρατίας. Μια ταινία Ωδή στη Λευτεριά».
Ο Κούνδουρος και έξι σημαντικοί διευθυντές φωτογραφίας, Συράκος Δανάλης, Παύλος Φιλίππου, Νίκος Γαρδέλης, Νίκος Αδαμόπουλος, Αριστείδης Καρύδης – Φουκς και ο Νίκος Καβουκίδης, γράφουν ιστορία. Καταγράφουν το επαναστατικό ρεύμα της εποχής, καταγράφουν τα απαγορευμένα τραγούδια της επταετίας, τις πορείες, τις διαδηλώσεις, τα εγκλήματα των προηγούμενων χρόνων. Αποσπάσματα από την κηδεία στην Κύπρο του δολοφονημένου νεαρού Δώρου Λοΐζου, τη μαρτυρία του Χρήστου Ρεκλείτη, που περιγράφει με λεπτομέρειες τα βασανιστήρια που πέρασε στα χέρια της Ασφάλειας και κατονομάζει τους θύτες του. Καταγράφονται επίσης οι εκδηλώσεις του κόσμου στην πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου, στις 17 Νοεμβρίου 1974. Η ιστορική αυτή ταινία κλείνει με τον Μεγάλο Μίκη Θεοδωράκη να ερμηνεύει συγκλονιστικά «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις…».
Την παραγωγή της ταινίας θα κάνει η Φίνος Φιλμ, ο Νίκος Κούνδουρος και ο «Κυπριακός Αγών». Η ταινία θα βγει στους Κινηματογράφους στις 10 Φεβρουαρίου του 1975, κόβοντας στην πρώτη προβολή της 63.987 εισιτήρια.
ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ (1936 – 1980). «Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ»
Γεννημένος το 1936 στα Ανώγια Ρεθύμνου, αποκτά την πρώτη του λύρα σε ηλικία 10 ετών, μαθητεύει δίπλα στον λυράρη Λεωνίδα Κλάδο για ενάμιση χρόνο και στη συνέχεια παίζει επαγγελματικά μουσική σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις, σ’ όλη την Κρήτη. Το 1958, ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο και το 1966, εκπροσωπώντας τη χώρα μας σε διαγωνισμό δημοτικής μουσικής στην Ιταλία, κατακτά το πρώτο βραβείο, ερμηνεύοντας με τη λύρα του συρτάκι. Γίνεται γνωστός σ’ όλη την Ελλάδα και η συνεργασία με τον Γιάννη Μαρκόπουλο δεν αργεί να έρθει. Ακολουθούν συνεργασίες και με άλλους σημαντικούς Έλληνες Συνθέτες, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Χριστόδουλο Χάλαρη, τον Χρήστο Λεοντή. Μέσα στη δικτατορία τραγουδά Μαρκόπουλο αλλά και Τραγούδια της Κρητικής Παράδοσης, που εξαιτίας των ημερών εκείνων παίρνουν στα χείλη του κόσμου άλλο νόημα. «Πότε θα κάνει ξαστεριά», «Αγρίμια κι αγριμάκια μου»… Το 1973, συμμετέχει στη θεατρική παράσταση των Καρέζη – Καζάκου, «Το μεγάλο μας τσίρκο». Μετά την πτώση της χούντας, συνεργάζεται και με άλλους συνθέτες, όπως ο Λίνος Κόκοτος και ο Ηλίας Ανδριόπουλος. Τραγουδάει επίσης παραδοσιακά τραγούδια του νησιού του, καθώς και λαϊκά του Στέλιου Βαμβακάρη. Και ενώ τα τραγούδια του βρίσκονται στα χείλη όλων των Ελλήνων, το 1979 αρρωσταίνει βαριά από καρκίνο και φεύγει από τη ζωή, στις 8 Φεβρουαρίου 1980, σε ηλικία 43 χρονών. Μένει πάντα ζωντανός στις καρδιές μας.
